کاکتوس یکی از گیاهان مقاومی است که گونه‌های مختلفی از آن به عنوان گیاهان آپارتمانی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. یکی از مهمترین خصوصیات این گیاهان، داشتن خار و تیغ‌های مختلف در قسمت‌های سطحی آنها است. اما شاید این سوال برای شما به وجود آمده باشد که این تیغ‌ها چه کاربردی دارند و شاید حتی فکر کرده باشید که تنها مزیت آنها، محافظت از گیاه است، اما واقعیت این است که کاکتوس از خارهای خود استفاده‌های زیادی می‌کند. این خارها علاوه بر نقش محافظتی، در تنظیم دمای گیاه، ایجاد سایه، تحرک، تولید مثل و غیره نقش دارند.
در کاکتوس، محل غذاسازی کدام بخش گیاه است؟
گیاه کاکتوس برگ‌هایی با ساختار و شکل خاص دارند که ممکن است باعث شود فتوسنتز در برگ‌های آنها کمتر انجام شود. این گیاهان با مناطق خشک و بیابانی سازگار هستند و برای سازگاری با این شرایط سخت، سازه‌های خاصی در ساختار بدنه و برگ‌هایشان دارند. بسیاری از گونه‌های کاکتوس دارای ساقه‌های گوشتی و ضخیم هستند که قادر به ذخیره آب هستند. این ساقه‌ها معمولا با پوششی از خارها یا سازه‌هایی شبیه به خار به نام آروله‌ها (areoles) پوشیده شده‌اند. این ساقه‌ها عمدتا مسئولیت فتوسنتز را برعهده دارند.
ساقه‌های کاکتوس به عنوان جایگزین برگ‌های بزرگ و تیغ‌مانند که در بسیاری از گونه‌های گیاهان دیگر وجود دارند، برای فتوسنتز استفاده می‌شوند. ساقه‌های گوشتی و ضخیم گیاه کاکتوس حاوی بافت‌های کلروفیل و سایر ساختارهای فتوسنتزی هستند که قادر به جذب نور خورشید و تبدیل آن به انرژی شیمیایی در فرآیند فتوسنتز هستند.
آروله‌ها که بر روی ساقه‌های کاکتوس قرار دارند، نقش مهمی در فتوسنتز این گیاهان دارند. این ساختارها حاوی بافت‌های فتوسنتزی بوده و قادر به جذب نور خورشید و تولید انرژی شیمیایی برای کل گیاه هستند. بنابراین، در گیاهان کاکتوس، فتوسنتز عمدتا در ساقه‌ها و آروله‌ها انجام میشود و برگ‌ها به شکل تیغ در آمده‌اند و نقش کمتری در فتوسنتز ایفا می‌کنند. این ویژگی‌ها به گیاهان کاکتوس کمک می‌کنند تا در شرایط محدودیت آب و تابش نور خورشید، سازگاری بالایی داشته باشند.
نقش خار در کاکتوس
همان طور که گفتیم، خارها دارای عملکردهای مختلفی در گیاه کاکتوس هستند و به همین دلیل، با خصوصیات این گیاهان سازگاری پیدا کرده‌اند. در ادامه به برخی از عملکردها اشاره می‌کنیم.
- تنظیم دمای گیاه
خارهای کاکتوس علاوه بر نقش دفاعی و محافظتی که دارند، می‌توانند در تهویه و حفظ رطوبت در گیاه نقش بسیار مهمی ایفا کنند. این خارها به عنوان یک لایه عایق هوا عمل می‌کنند و می‌توانند تاثیراتی مانند کاهش تبخیر، جلوگیری از تبادل گازی بیش از حد و کاهش تهویه را به همراه داشته باشند. در شرایط گرم و خشک، این لایه عایق هوا در اطراف ساقه‌ها و سطح گیاه کاکتوس ایجاد شده و باعث کاهش تبخیر آب از سطح گیاه میشود. این عملکرد می‌تواند به گیاه کمک کند تا رطوبت خود را حفظ کرده و از خشک شدن بیش از حد جلوگیری نماید.
- فراهم کردن سایه
خارهای کاکتوس از نظر ظاهری و به صورت جداگانه کوچک و نازک هستند و از سایه زیادی برخوردار نیستند، اما به دلیل تعداد زیاد خارها که در سطح گیاه قرار دارند، اثر ترکیبی آنها می‌تواند سایه‌ای مناسب را برای گیاه ایجاد کند. در مناطق بیابانی، امکان یافتن سایه محدود است و تابش مستقیم خورشید می‌تواند به گیاهان کاکتوس آسیب برساند. این خارها برای گیاه یک لایه سایه ایجاد می‌کنند که می‌تواند از تماس مستقیم با نور خورشید جلوگیری کند. این سایه علاوه بر کاهش تابش، تبخیر آب از سطح گیاه و از دست دادن آب را نیز کاهش می‌دهد و به گیاه در زمان‌های خشکسالی کمک می‌کند تا زنده بماند.
- حفاظت از گیاه
خارهای کاکتوس بسیار تیز و دردناک هستند و لمس آنها می‌تواند برای انسان و بسیاری از حیوانات ناخوشایند باشد. این خصوصیت باعث میشود که کاکتوس در برابر بسیاری از حیوانات از خود محافظت کرده و زنده بماند؛ با این حال، برخی حیوانات مانند شتر و برخی از جوندگان از قسمت‌های مختلف کاکتوس تغذیه می‌کنند.
- تحرک و تولیدمثل
برخی از گونه‌های کاکتوس، مانند کاکتوس‌های Cholla (Cylindropuntia)، دارای خارهای جداشونده و بسیار ریز هستند که به طور فعال به هر حیوان یا حتی انسانی که بیش از حد به آنها نزدیک شود، متصل می‌شوند. این مکانیسم تولید مثلی، یک راه هوشمندانه برای انتشار و انتقال کاکتوس‌ها است. این نوع خارها اغلب به خز یا پوست حیوان متصل می‌شوند و بخشی از کاکتوس را از گیاه اصلی جدا می‌کنند و به جای دیگری منتقل می‌شوند. سپس وقتی که این بخش از کاکتوس از حیوان جدا میشود، در محل سقوط خود شروع به رشد گیاه جدید می‌کند.
کاکتوس‌ها به دلیل خصوصیات منحصر به فردی که دارند، سیستم‌های رشد و تکثیر آنها نیز متفاوت است. ساقه این گیاهان به عنوان منبع تغذیه آنها به شمار می‌رود و خارهای مختلف روی سطح گیاه نیز وظایف مختلفی بر عهده دارند.