گلخانه ها فقط مخصوص کشاورزان حرفه ای نیستند. یک گلخانه کوچک خانگی می تواند کاربردهای متنوعی داشته باشد؛ از پرورش سبزیجات تازه در تمام طول سال تا نگهداری از گیاهان حساس در زمستان! بهترین زمان برای شروع ساخت گلخانه، اواخر زمستان یا اوایل بهار است؛ زمانی که هوا رو به گرما می رود و شما فرصت کافی دارید تا قبل از رسیدن گرمای شدید، گلخانه را آماده کرده و اولین کاشت را انجام دهید.
به طور کلی زمان ساخت را طوری انتخاب کنید که تا شروع کشت اصلی، همه چیز آماده و تست شده باشد. همچنین لازم است پیش از آغاز، بررسی دقیقی از مصالح مورد نیاز داشته باشید. به عنوان مثال، اگر قصد دارید اسکلت گلخانه را فلزی طراحی کنید، اطلاع از قیمت میلگرد و قیمت تیرآهن در بازار فعلی بسیار مهم است. در ادامه با مراحل ساخت یک گلخانه کوچک آشنا می شویم.
مراحل گام به گام ساخت گلخانه کوچک
ساخت یک گلخانه کوچک با اسکلت فلزی، یکی از رایج ترین و مقاوم ترین روش های اجرای سازه گلخانه ای است. استفاده از میلگرد و تیرآهن به خصوص در مناطق بادخیز یا بارانی باعث افزایش استحکام سازه می شود. در این بخش، مراحل اصلی ساخت گلخانه کوچک را بررسی می کنیم:
طراحی و تهیه نقشه اولیه گلخانه
پیش از هر چیز، باید موقعیت گلخانه را تعیین کنید. محلی که در طول روز بیشترین نور خورشید را دریافت کند، ایده آل است. سپس نقشه ای ساده اما دقیق طراحی کنید که ابعاد، محل درب ها، سیستم تهویه، مسیر عبور و نحوه اسکلت بندی را مشخص کند.
اسکلت گلخانه را می توانید با میلگرد نمره ۱۰ یا ۱۲ (برای قوس های سبک) یا تیرآهن های نمره ۱۴ (برای سازه های مقاوم تر) بسازید. انتخاب بین میلگرد و تیرآهن به اندازه، کاربری و بودجه شما بستگی دارد. بررسی بروز قیمت میلگرد و قیمت تیرآهن از منابع معتبر قبل از خرید، بسیار مهم است.
آماده سازی زمین
زمین باید صاف و محکم باشد؛ معمولا برای استقرار اسکلت، از پایه های بتنی یا فونداسیون های ساده استفاده می شود. سپس میلگرد یا تیرآهن ها با جوشکاری یا پیچ و مهره به پایه ها متصل می شوند. در گلخانه های کوچک، قوس هایی از میلگرد به فاصله های منظم در طول زمین نصب می شوند و توسط تیرهای عرضی به هم متصل می گردند.
پس از تراز کردن زمین و آماده سازی فیزیکی، باید خاک را از نظر ساختار، مواد غذایی و تهویه بررسی و اصلاح کنید. در بسیاری از مواقع، خاک طبیعی باغچه یا زمین ممکن است برای کاشت در گلخانه مناسب نباشد. مثلاً خاک های سنگین و رسی، باعث گیر افتادن آب و عدم تهویه ریشه می شوند؛ در حالی که خاک های خیلی شنی، آب را به سرعت از دست می دهند. برای شروع، بهتر است با بیل یا کولتیواتور خاک را تا عمق ۳۰ تا ۴۰ سانتی متر شخم بزنید و سفتی آن را از بین ببرید. این کار به گردش هوا در خاک کمک می کند و بستر نرم تری برای رشد ریشه ها فراهم می سازد.
در مرحله بعد، باید کیفیت خاک از نظر عناصر مغذی بررسی شود. افزودن کود دامی پوسیده، کمپوست، پیت ماس یا ورمی کمپوست باعث افزایش حاصلخیزی و بهبود ساختار خاک می شود. اگر pH خاک اسیدی یا قلیایی باشد، می توان با استفاده از آهک یا گوگرد آن را تنظیم کرد. همچنین استفاده از قارچ کش های طبیعی یا ضدعفونی‌کننده های خاک، به پیشگیری از آفات و بیماری های ریشه ای کمک می کند. در گلخانه های کوچک، می توان به جای اصلاح خاک بومی، از بسترهای آماده کاشت در گلدان یا جعبه های پرورش نیز استفاده کرد، به خصوص اگر خاک منطقه نامناسب باشد یا قصد داشته باشید کنترل بیشتری بر بستر کشت داشته باشید.
ساخت اسکلت گلخانه
ساخت اسکلت گلخانه مرحله ای کلیدی است که پایه و پایداری کل سازه را تعیین می کند. ابتدا باید قوس ها یا ستون های فلزی طبق نقشه در فواصل مشخص نصب شوند و سپس با تیرهای افقی و تقویتی به هم متصل گردند. اتصالات معمولاً با جوش یا پیچ و مهره انجام می شود. برای پایداری بیشتر، اسکلت روی فونداسیون های بتنی ساده یا پایه های فلزی محکم می شود. دقت در تراز بودن و تقارن اسکلت، به عمر مفید و ایمنی سازه کمک شایانی می کند.
نصب پوشش گلخانه ای (پلاستیک، پلی کربنات و...)
پوشش گلخانه ای مستقیما بر کنترل دما، رطوبت، نور و محافظت از گیاهان در برابر عوامل محیطی مانند باد و باران تاثیر می گذارد. بسته به بودجه، شرایط اقلیمی و نوع گیاهانی که قصد پرورش آن ها را دارید، پوشش های مختلفی برای گلخانه ها قابل استفاده هستند، از جمله پلاستیک پلی اتیلن، پانل های پلی کربنات دوجداره و در مواردی حتی شیشه برای گلخانه های دائمی.
رایج ترین گزینه برای گلخانه های کوچک خانگی، پوشش پلاستیکی شفاف است که نصب آن ساده، مقرون به صرفه و انعطاف پذیر است. این نوع پوشش معمولاً به‌صورت رولی عرضه شده و با گیره یا بست مخصوص روی اسکلت فلزی یا چوبی نصب می شود. پلاستیک های UVدار عمر بیشتری دارند و از گیاهان در برابر نور مضر خورشید محافظت می کنند. در هنگام نصب باید مراقب بود که سطح پلاستیک کشیده، بدون چروک و کاملاً محکم بسته شود تا در برابر باد مقاومت داشته باشد.
در مقابل، پلی‌کربنات که به صورت ورق های سخت عرضه می شود، مقاومت بیشتری در برابر ضربه و تغییرات دما دارد و عایق حرارتی بهتری نیز فراهم می کند. نصب آن نیازمند قاب بندی دقیق و پیچ‌کردن ورق ها روی اسکلت است. هرچند قیمت پلی‌کربنات بالاتر از پلاستیک است، اما دوام بالاتر و ظاهر حرفه ای تری به گلخانه می دهد.
|
نوع پوشش |
مزایا |
معایب |
مناسب برای |
|
پلاستیک ساده |
ارزان، نصب آسان، قابل تعویض |
دوام کمتر، حساس به پارگی و تابش UV |
گلخانه های موقت و خانگی |
|
پلاستیک UV دار |
مقاوم تر در برابر نور خورشید |
نیاز به تعویض هر چند سال |
مناطق آفتابی و بادخیز |
|
پلی کربنات |
بادوام، عایق حرارتی، مقاوم در برابر ضربه |
قیمت بالا، نصب سخت تر |
گلخانه های دائمی و حرفه ای |
ساخت درب و پنجره ها
ساخت درب و پنجره در گلخانه، علاوه بر اینکه امکان ورود و خروج را فراهم می کند، نقش مهمی در تهویه و کنترل دمای داخلی دارد. طراحی محل نصب درب باید به گونه ای باشد که در مسیر وزش باد مستقیم قرار نگیرد و در عین حال، دسترسی آسان به فضای داخلی را ممکن سازد.
معمولاً درب در بخش جنوبی یا شرقی گلخانه قرار می گیرد تا در معرض بیشترین نور طبیعی باشد. برای گلخانه های کوچک، یک درب به عرض ۸۰ تا ۱۰۰ سانتی متر و ارتفاع حدود ۲ متر کافی است، اما در گلخانه های بزرگ تر یا با هدف بهره برداری حرفه ای، بهتر است از درب های دوتایی یا کشویی استفاده شود. برای تهیه مصالح مورد نیاز ساخت گلخانه از پروفیل درب و پنجره تا میلگرد و تیرآهن، مرکزآهن در کنار شماست.
نصب سیستم تهویه و آبیاری
نصب سیستم تهویه و آبیاری در گلخانه از مهم ترین مراحل راه اندازی به شمار می رود، چرا که این دو عامل مستقیماً بر سلامت، رشد و بهره وری گیاهان تأثیر دارند. در یک فضای بسته مانند گلخانه، بدون تهویه مناسب، دما و رطوبت به سرعت افزایش می یابد و باعث ایجاد شرایطی می شود که برای رشد گیاهان مضر است.
همچنین نبود سیستم آبیاری کنترل شده ممکن است منجر به خشک شدن یا پوسیدگی ریشه ها شود. بنابراین، انتخاب و نصب درست این دو سیستم، کلید موفقیت در گلخانه داری است. برای تهویه، می توان از دریچه های دستی یا پنجره های لولایی استفاده کرد که در بالا و پایین گلخانه قرار می گیرند تا هوا به صورت طبیعی جریان یابد. در گلخانه های پیشرفته تر، فن های برقی با حسگر دما و رطوبت نصب می شوند که به صورت خودکار کار می کنند.
بررسی نهایی و ایزولاسیون
پس از اتمام ساخت گلخانه، مرحله بررسی نهایی و ایزولاسیون انجام می شود تا اطمینان حاصل شود که سازه آماده بهره برداری است و تمامی جزئیات اجرایی به درستی اجرا شده اند. این مرحله، اگرچه ساده به نظر می رسد، اما از نظر عملکرد بلند مدت گلخانه بسیار حیاتی است. کوچک ترین درز یا نشت هوا می تواند دمای داخلی را تغییر دهد، رطوبت را از بین ببرد یا حتی باعث ورود آفات شود. بنابراین باید تمام بخش ها، از اسکلت و پوشش گرفته تا درزها، اتصالات و تجهیزات، به دقت بازبینی شوند.
در بخش ایزولاسیون، تمرکز اصلی بر بستن درزها و جلوگیری از تبادل غیرضروری هوا و رطوبت است. در محل اتصالات پوشش با اسکلت فلزی (مانند میلگرد یا تیرآهن)، می توان از نوارهای درزگیر، چسب های مخصوص پلاستیک، یا عایق های اسفنجی استفاده کرد. اگر از پوشش پلی‌کربنات استفاده شده، اتصال دقیق ورق ها و استفاده از لاستیک های مخصوص بین آن ها ضروری است. در اطراف درب و پنجره ها نیز باید نوار عایق نصب شود تا از نفوذ هوای سرد یا خروج گرمای داخل جلوگیری شود. در مناطق سردسیر، حتی می توان از یک لایه دوم پلاستیک داخلی به عنوان پوشش عایق اضافی استفاده کرد.
در این مرحله همچنین عملکرد تجهیزات مانند سیستم تهویه، آبیاری، فن ها و دریچه ها باید بررسی شود. اطمینان از عدم نشتی در لوله ها، درست کارکردن تایمرها، باز و بسته شدن راحت درب ها و پنجره ها و استحکام سازه در برابر باد و باران، بخش مهمی از این بررسی است. این بازبینی نهایی کمک می کند که با خیالی آسوده، گلخانه خود را وارد فاز کشت گیاهان کرده و از نتیجه تلاش هایتان بهره مند شوید. توجه به این جزئیات، عمر مفید گلخانه را افزایش داده و هزینه های نگهداری آتی را به شدت کاهش می دهد.
مزایای گلخانه های کوچک
گلخانه های کوچک، با وجود اندازه محدود، مزایای فراوانی برای علاقه مندان به کشاورزی خانگی، گیاه پروری و حتی کارآفرینی کوچک دارند. اولین و مهم ترین مزیت این نوع گلخانه‌ها، قابلیت کنترل شرایط محیطی است. در یک فضای محدود و بسته، می‌توان دما، رطوبت، نور و آبیاری را دقیق تر مدیریت کرد و محیطی ایده‌آل برای رشد گیاهان فراهم آورد؛ چیزی که در فضای آزاد ممکن نیست، به خصوص در فصل های سرد یا مناطق با آب و هوای نامساعد.
از دیگر مزایای مهم گلخانه های کوچک، صرفه جویی در هزینه و فضا است. این نوع گلخانه ها به راحتی در حیاط، پشت بام یا حتی تراس خانه قابل احداث هستند و نیاز به زمین بزرگ یا بودجه کلان ندارند. با استفاده از اسکلت های سبک مثل میلگرد یا حتی ساختارهای آماده، می توان با هزینه ای مناسب یک محیط رشد قابل کنترل ایجاد کرد. علاوه براین، نگهداری، تعمیرات و ارتقا سیستم ها در گلخانه های کوچک ساده تر و کم هزینه تر است.
همچنین گلخانه های کوچک گزینه ای عالی برای کشت سبزیجات ارگانیک، گیاهان دارویی و گل های فصلی در طول سال هستند. این موضوع نه تنها می تواند نیاز خانواده را تامین کند، بلکه در صورت تولید مازاد، امکان فروش نیز فراهم می شود. برای افراد علاقه مند به کسب و کارهای خانگی، این گلخانه ها شروعی ایده آل هستند.