گوجه فرنگی یکی از پرسودترین محصولات گلخانه‌ای است که امروزه مورد استقبال زیادی از سوی گلخانه‌داران قرار گرفته، زیرا مردم در تمام طول سال از این میوه استفاده میکنند. کشت این میوه نیز مانند هر محصول کشاورزی دیگری شیوه و روش خاص خود را دارد و باید به صورت کاملا اصولی انجام شود. با توجه به اهمیت این موضوع، ما در این مطلب از دانشنامه گلخانه صفر تا صد نحوه کشت گوجه فرنگی گلخانه ای را به شما عزیزان توضیح خواهیم داد. در صورت علاقه به این مبحث، تا پایان مقاله همراه ما باشید.
- کشت گوجه فرنگی گلخانه ای
- مراحل رشد گوجه فرنگی
- شرایط دمایی گوجه فرنگی گلخانه ای
- نور مورد نیاز بوته گوجه فرنگی
- میزان کربن دی اکسید
- ویژگی های خاک مناسب گوجه فرنگی گلخانه ای
- انواع گوجه فرنگی براساس عادت رشد
- کیفیت آب مورد استفاده برای کشت
- نحوه تولید نشا گوجه فرنگی
- تراکم کاشت گوجه فرنگی در گلخانه
- تغذیه گیاه گوجه فرنگی
- هرس و تربیت بوته گوجه فرنگی
- طول عمر بوته گوجه فرنگی
- گل دهی گوجه فرنگی
- هرس و تنک کردن میوه
- پرورش گوجه فرنگی با سیستم کشت هیدروپونیک
کشت گوجه فرنگی گلخانه ای
گوجه فرنگی با نام‌های علمی L. lycopersicom یا Lycopersicom esgulentum شناخته می‌شود. این محصول خوراکی جزو خانواده گیاهان Solanaceae قرار دارد و منشا وجودی آن به برخی کشورهای آمریکایی جنوبی از جمله مکزیک، اکوادور، پرو و شیلی بر می‌گردد.
مراحل رشد گوجه فرنگی
به طور کلی مراحل رشد این میوه قرمز رنگ و خوشمزه به 5 مرحله تقسیم می‌شود:
- رشد اولیه پیش از جوانه زدن و تشکیل ریشه.
- رشد دانه نهال و انتقال نشا به محیط جدید.
- رشد رویشی تا شکوفه دادن اولیه گل‌ها.
- مرحله زود باردهی شامل باز شدن اولین گل تا چیدن اولین میوه.
- شرایط محیطی مساعد.
شرایط دمایی گوجه فرنگی گلخانه ای
گوجه فرنگی گلخانه ای میوه‌ای است که در فصل گرما می‌روید و نسبت به سرما حساس است. البته میوه این گیاه در مقایسه با برگ‌های آن حساسیت بیشتری نسبت به سرما دارد. منطقه‌ای برای کشت این نوع سبزیجات مناسب است که حداقل 4 ماه هوای گرم داشته باشد. زیرا گیاه مورد بحث برای رشد رویشی و زایشی در روز به دمای 25 تا 30 درجه سانتی‌گراد و در شب به دمای 16 تا 20 درجه سانتی‌گراد نیاز دارد.
دمای مناسب برای باردهی این میوه گلخانه‌ای 18 الی 24 درجه سانتی‌گراد است و میوه‌دهی آن در دمای کمتر از 15 و 30 درجه سانتی‌گراد ضعیف است. همچنین تعداد درجه روز از کاشت تا برداشت گوجه فرنگی گلخانه‌ای نیز حدود 3000-4000 گزارش شده است.
نور مورد نیاز بوته گوجه فرنگی
این میوه قرمز رنگ و خوشمزه برای رشد در گلخانه به شدت نور 400 تا 500 میکرومول بر مترمربع بر ثانیه در روز نیاز دارد. این شدت نور معادل 22000 تا 27000 لوکس یا 89 تا 111 وات بر مترمربع یا 2 الی 30 مول بر مترمربع است. گیاه مذکور در مکانی با شدت نور 13 مگاژول بر مترمربع در روز به نقطه اشباع نوری می‌رسد.
میزان کربن دی اکسید
اگر می‌خواهید گوجه فرنگی‌های کاشته شده شما حداکثر رشد را داشته باشد، باید حدود 1000 پی‌پی‌ام کربن دی اکسید برای آن‌ها فراهم کنید. تهیه مقادیر بیشتر از 1000 پی‌پی‌ام علائم مسمومیت را برای میوه به همراه خواهد داشت.
ویژگی های خاک مناسب گوجه فرنگی گلخانه ای
یکی دیگر از مراحل مورد نیاز برای رشد گوجه فرنگی گلخانه ای به ویژه پس از جوانه زدن آن، زهکشی است. همچنین هنگامی که این میوه به باردهی می‌رسد، به آبیاری غرقابی حساسیت نشان داده و نیاز به زهکشی کافی دارد. رطوبت بیش از حد با تکثیر قارچ‌های فیتوفترا(Phytophthora)، پیتیوم(Pythium) و ریزوکتونیا( Rhizoctonia) موجب مرگ گیاه می‌شود.
گوجه‌فرنگی دارای ساختمان ریشه‌ای با انتهای ریشه فیبری منشعب است. به همین دلیل هوادهی و امکان تنفس بافت خاک برای رشد این گیاه با عملکرد بالا مورد نیاز است. در ضمن، ریشه‌های این میوه توانایی نفوذ کردن تا عمق 60 سانتی‌متری خاک را دارند، اما 70 درصد آن‌ها در عمق 20 سانتی‌متری قرار می‌گیرند. از آنجایی که ریشه این محصولات در قسمت‌های عمیق خاک وجود دارد، گیاه را تا حدودی نسبت به خشکی مقاوم می‌نماید. البته عواملی همچون شرایط غیر هوازی، رطوبت بالا، PH کمتر از 5.5 و شوری زیاد نفوذ ریشه در خاک را با سختی روبرو میکنند. در حالی که فراهم کردن شرایط مناسب باعث می‌شود که خاک به منبع خوب آب و غذا تبدیل شده و کمتر مستعد تنش‌های محیطی باشد.
توجه داشته باشید که PH مطلوب برای این گیاه بین 6 تا 6.5 است. خاکی که PH زیر 5.5 داشته باشد، با کمبود منیزیم و آلومینیوم و منگنز اضافی مواجه است. در واقع PH پایین میزان کلسیم موجود در خاک را کاهش داده و در صورت استرس، باعث پوشیدگی بستر گل می‌شود. همچنین در صورتی که مقدار این پارامتر بالاتر از 6.8 باشد، میزان روی، منگنز و آهن خاک شروع به کاهش می‌کند. خاکی با PH بالاتر از 7 نیز از کمبود یک یا هر سه عنصر یاد شده رنج می‌برد. گوجه‌فرنگی گلخانه‌ای نسبت به شوری حساس است. همچنین حداکثر هدایت الکتریکی مورد نیاز خاک بدون کاهش قابل توجه عملکرد 2/5 دسی‌زیمنس بر متر است.
انواع گوجه فرنگی براساس عادت رشد
انواع مختلف گوجه گلخانه‌ای که رشد معینی دارند، در پایان رشد خود به جوانه ختم می‌شوند. این نوع گیاهان مخصوص هوای آزاد هستند. انواع گوجه‌فرنگی با رشد متوسط نیز برای رشد در هوای آزاد مناسب هستند، اما نمونه‌های با رشد نامعین می‌توانند به رشد نامحدود طولی خود ادامه دهند. این رقم میوه‌ها برای رشد در گلخانه انتخاب بهتری به حساب می‌آیند. این نوع گوجه‌ها باید ویژگی‌های زیر را داشته باشند:
- امکان رشد خوب با شدت نور کم.
- امکان نمو و گلدهی گیاه در دمای پایین.
- دارای مقاومت و باردهی خوب با شدت نور کم و دمای پایین.
- امکان تولید میوه‌هایی با کیفیت بالا در شرایط نامساعد.
- دارای مقاومت بالا در برابر بیماری‌های مختلف از جمله ویروس موزاییک توتون.
انواع گوجه فرنگی گلخانه‌ای در رنگ‌های زرد، قرمز و صورتی وجود داشته و در بازار به فروش می‌رسند. همچنین این محصولات بر اساس شکل به گروه‌های گیلاسی، گلابی و میوه‌های درشت( به اندازه بیف استیک 200 گرمی) تقسیم می‌شوند.
کیفیت آب مورد استفاده برای کشت
آب با کیفیت روی رشد و به مرور زمان ساختار خاک یا ماهیت ریشه گوجه فرنگی گلخانه ای تاثیر می‌گذارد. آفت کش‌های مختلف از جمله علف کش‌ها روی کیفیت آب آشامیدنی و آب‌های سطحی و زیرزمینی مورد نیاز کشاورزی تاثیر منفی دارند. برای مثال ترکیب علف کش‌هایی مانند آترازین، متاکلر، پرومتون و سیمازین در آب‌های کشاورزی در تولید گوجه‌فرنگی اختلال ایجاد می‌کند.
این میوه حتی در مناطق کم ارتفاع نیز به بسیاری از علف کش‌ها حساس است. همچنین مقدار آب مورد نیاز برای رشد گوجه به تعداد بوته‌ها و نحوه رویش آن‌ها بستگی دارد، اما در کل کیفیت آب باید مطلوب باشد. در ضمن، منبع آب و درصد خلوص مواد معلق و محلول در آن نیز روی کیفیت این ماده تاثیر می‌گذارند. برای این منظور نباید آب حاوی فلوراید، کافور، برم، بی کربنات، سدیم، گاز کلر و کربنات را استفاده کنید. البته می‌توان این نوع آب را تصفیه کرده و غلظت این عناصر را برای گیاه کاهش داد.
حشره کش‌های شیمیایی، مواد نفتی و مواد آلی معلق در آب باید از آب مورد استفاده در گلخانه‌ها حذف شوند. تکنیک فیلتر کربن، مواد شیمیایی معلق در محلول و همچنین تبادل یونی و اسمز معکوس یون‌های معدنی را از بین می‌برد. از آنجایی که یون‌های فسفات و نیترات باعث آلودگی آب‌های زیرزمینی می‌گردند، میزان آن‌ها باید در حد نرمالی باقی بماند.
کلسیم و منیزیم از عناصری مفید برای گیاهان هستند که در آب به وفور یافت می‌شوند. در هنگام تهیه محلول غذایی کامل برای رویش گوجه‌های گلخانه‌ای میزان این عناصر را کاهش داده یا حذف کنید. اما به یاد داشته باشید که کمبود مواد مغذی باعث عدم تعادل عناصر غذایی نباتات در گلخانه می‌گردد. آبیاری محیط گلخانه با آب حاوی کلسیم زیاد منجر به قلیایی شدن خاک خواهد شد و باید خاک را تعویض کرد.
نحوه تولید نشا گوجه فرنگی
اگر بوته‌های گوجه‌فرنگی را به صورت گلخانه‌ای یا در فاصله بین بوته‌ها در بستر کشت یا در ظرف‌های بزرگ بکارید، اولین دسته از گل‌ها در گره‌های پایینی ایجاد می‌شوند. به طور کلی گل‌های موجود در همه گره‌ها تفاوت معنی‌داری با یکدیگر ندارند. اما اگر زودرسی مهمی اتفاق بیفتد، باید فاصله بوته‌ها بیشتر یا ظرف آماده سازی گیاه بزرگتر انتخاب گردد. در صورتی که زودرسی مهم نباشد، حداقل فاصله بوته کافی است.
وجود گل و میوه به طور همزمان در هنگام پیوند بوته‌های گوجه رشد بعدی گیاه را محدود کرده و عملکرد آن را کاهش می‌دهد. بنابراین باید در زمان پیوند، تمام گل‌ها و میوه‌ها را حذف کنید. در نتیجه، بهترین زمان برای پیوند زدن نبات، پیش از گلدهی آن است.
در گوجه فرنگی گلخانه ای، تونل در فاصله مناسبی از قسمت هوایی قرار دارد، اما ریشه‌های آن فضای کمتری را اشغال میکنند. همچنین در این نوع نباتات سطح برگ کمتری تولید شده و اندازه بخش‌های کامل گیاه و تنفس ریشه نیز کاهش می‌یابد. همچنین در گوجه گلخانه‌ای مقدار جذب خالص در برگ نیز کمتر می‌شود.
- نحوه انبار کردن و انتقال نشا
به یاد داشته باشید که نگهداری بوته‌های این میوه در تاریکی به مدت یک هفته تاثیر منفی روی عملکرد آن ندارد. بلکه فاکتور دما می‌تواند تاثیر منفی بیشتری روی نشا این گیاه در زمان انبار کردن آن بگذارد. برای مثال نشای گوجه‌فرنگی در دمای 13 درجه سانتی‌گراد کاهش عملکرد کمتری نسبت به دمای 4 درجه سانتی‌گراد دارد. در صورتی که نشای این گیاه را در تاریکی با دمای 2 درجه سانتی‌گراد انبار کنید، هیچ کاهش عملکردی را مشاهده نخواهید کرد. البته این امر در صورتی محقق می‌شود که شرایط ذکر شده با دوره‌های متناوب نوردهی روزانه با دمای 20 درجه سانتی‌گراد همراه باشد.
بهتر است که نشای این میوه را پیش از انبار کردن در دمای 20 درجه سانتی‌گراد، به مدت 72 ساعت در تاریکی در محلول ساکارز 10 درصد قرار دهید. این امر باعث افزایش طول عمر نشا خواهد شد. همچنین قرار دادن تعداد زیادی نشا در بسته‌های محکم مانع از خنک شدن و کاهش بقای آن‌ها می‌شود.
- کوددهی پیش از کشت نشا
برخی منابع میزان نیتروژن خالص، فسفر خالص و پتاسیم خالص مورد نیاز نشای گوجه را به ترتیب 30، 25 و 55 گرم در مترمربع عنوان کرده‌اند. میزان فسفر خالص از ضرب مقدار P2O2 در عدد 437.0 و میزان پتاسیم از ضرب K2O در 83.0 به دست می‌آید.
تراکم کاشت گوجه فرنگی در گلخانه
بر طبق مشاهدات صورت گرفته، تراکم بوته‌های گوجه فرنگی گلخانه ای 2 الی 3 بوته در مترمربع است. در واقع هر بوته این گیاه به 3.5 الی 4 مترمربع فضای گلخانه نیاز دارد. به شما توصیه می‌کنیم که در هنگام کاشت نشا این میوه به فضای مورد نیاز هر بوته توجه کنید، زیرا این امر باعث می‌شود که در روند رویش گیاه مشکلی به وجود نیاید.
تغذیه گیاه گوجه فرنگی
گوجه گلخانه‌ای گیاهی است که شدیدا به غذا احتیاج دارد. این نبات بهترین و بیشترین رشد خود را در خاکی تجربه می‌کند که مقدار متوسط تا غنی از فسفر، کلسیم و پتاسیم داشته باشد. این میوه در طول روز به مقدار زیادی پتاسیم، کلسیم، آهن، نیتروژن، منیزیم، فسفر، گوگرد، بور، منگنز و روی نیاز دارد.
در خاک‌های دچار فقر کلسیم و تحت تنش آبی می‌توان به وضوح بی ثباتی فیزیولوژیکی و پوسیدگی گیاه را مشاهده کرد. لازم به ذکر است که در ابتدای رویش این میوه میزان فسفر باید متوسط تا زیاد باشد. اما خاک در صورت زیاد بودن بیش از حد مقدار فسفر و بالا بودن مقدار PH( بالاتر از 7.5) با کمبود روی مواجه خواهد شد.
هرس و تربیت بوته گوجه فرنگی
به عمل بریدن همه شاخه‌های یک گیاه و نگه داشتن یک ساقه تا مرحله نهایی رشد، هرس کردن می‌گویند. برای هرس کردن بوته گوجه‌فرنگی سیمی را در ارتفاع دو متری گیاه قرار داده و بوته را روی آن می‌بندند. بعد از اینکه گوجه به ارتفاع دو متری رسید، به دو روش آن را آرایش میکنند.
در روش اول، بوته نبات به سمت پایین خم می‌شود. اما در روش دوم، بخش‌های اولیه و میوه داده ساقه گوجه را به هم پیچیده و ساقه اصلی را در امتدا سیم راهنما به سمت بالا هدایت میکنند. گاهی اوقات دو پایه در نوک نبات نگه داشته می‌شود. در این شرایط حتی اگر شاخه نوک نیز آسیب ببیند، یکی از ریشه‌ها را می‌توان به عنوان ساقه اصلی انتخاب کرد.
طول عمر بوته گوجه فرنگی
رشد رویشی گیاه گوجه بعد از سپری کردن دوره رشد و رسیدن آن به مرحله گلدهی ادامه می‌یابد. سپس گرده از طریق لوله گرده به تخمدان رسیده و عمل لقاح صورت می‌گیرد. همچنین طول عمر بوته این گیاه تا زمانی است که در سرما به زندگی خود پایان دهد. در غیر این صورت، گوجه همچنان به رشد خود ادامه خواهد داد.
گل دهی گوجه فرنگی
بعضی از جوانه‌های برگ جانبی گوجه القا شده و به جوانه گل تبدیل می‌گردند. در حالی که برخی دیگر از آن‌ها به رویش خود ادامه داده و به شاخه‌های جانبی تغییر شکل می‌دهند. گل آذین گوجه فرنگی گلخانه ای صورتی رنگ و دارای محور اصلی با برگ‌های جانبی بدون نوار است. رشد فعال جوانه‌های این گیاه در نزدیکی آخرین برگ تشکیل شده و این امر باعث هدایت گلبرگ به سمت بالا از موقعیت انتهایی برگ بالا می‌شود. از این رو، گل آذین در کنار برگ مشاهده نشده، بلکه بین دو برگ دیده می‌شود.
هرس و تنک کردن میوه
گیاه گوجه‌فرنگی به منظور اصلاح و استانداردسازی اندازه میوه‌اش هرس و تنک می‌شود. این عمل شامل برداشتن میوه‌های کوچک از هر بوته، نگهداری 3، 4 یا 5 میوه از بهترین‌ها، و حذف میوه‌های بد شکل و زود تشکیل شده است. همچنین در هنگام هرس و تنک کردن میوه گوجه‌فرنگی، کوچکترین آن‌ها نیز حذف می‌شوند. این میوه‌ها به طور معمول آخرین میوه‌های تشکیل شده در هر بوته هستند.
پرورش گوجه فرنگی با سیستم کشت هیدروپونیک
بسیاری از مهندسان کشاورزی تکنیک‌های بهداشتی مختلفی را برای پرورش گوجه‌فرنگی گلخانه‌ای به صورت سیستم کشت هیدروپونیک پیشنهاد کرده‌اند. جدول زیر میزان استفاده از عناصر کم و زیاد مورد نیاز در محلول تعادل این میوه را گردآوری کرده است.
| حداکثر غلظت عناصر و یون‌های موجود در آب | |
| عنصر/ یون | حداکثر غلظت ( میلی‌گرم در لیتر) |
| کلر | 50-100 |
| سدیم | 30-50 |
| کربنات | 4 |
| بر | 0.7 |
| آهن | 1 |
| منگنز | 1 |
| روی | 1 |
میزان برداشت مناسب این نوع گیاه در هر مترمربع گلخانه 40 کیلوگرم یا 21 کیلوگرم در هر بوته عنوان شده است. بنابراین شما می‌توانید 63 تن محصول را در هر 1000 مترمربع در هر دوره زراعی به دست آورید. به شما توصیه می‌شود که بذرها را در ابتدای صبح و در هنگام خنکی هوا بکارید. بدین ترتیب گیاه عمر طولانیتری داشته و برای مدت بیشتری سالم می‌ماند.
همچنین گوجه رسیده را می‌توان 2 هفته و نوع نیمه رسیده آن را می‌توان برای 2 تا 4 هفته به خوبی نگهداری کرد. بر اساس مطالعات صورت گرفته، مدت زمان نگهداری گوجه فرنگی گلخانه‌ای تحت تاثیر بیماری‌های خاکی است.