انواع سازه گلخانه‌ای با درنظرگرفتن آب‌وهوا و شرایط اقلیمی مناطق مختلف کشور، با یکدیگر فرق می‌کنند و هرکدام از این سازه‌ها ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. پرورش و کشت گیاهان و محصولات کشاورزی در سازه گلخانه‌ای به عواملی همچون نور، دما، میزان رطوبت و هوای داخل سازه بستگی دارد به همین دلیل سازه‌ها در اشکال و فرم‌های گوناگون ساخته می‌شوند. در این مقاله با انواع سازه گلخانه‌ای بر اساس کاربرد و از نظر شکل و ساختمان آنها آشنا می‌شوید.
با ساختمان انواع سازه گلخانه آشنا شوید
انواع سازه گلخانه در ایران و سراسر جهان به اشکال و فرم‌های مختلفی ساخته می‌شوند؛ زیرا هر یک از این نوع سازه‌ها کاملاً مطابق، متناسب و سازگار با شرایط آب‌وهوایی هر منطقه می‌تواند گیاهان و محصولات کشاورزی را درون خود به خوبی پرورش دهد.
سازه گلخانه‌ای، ساختمانی است که انواع گیاهان و محصولات کشاورزی در آن کشت می‌شوند و شرایط زیست‌محیطی منحصربه‌فرد و استاندارد خود را دارند. این سازه‌ها اغلب با پوشش‌های بزرگ شفاف یا نیمه شفاف پوشیده می‌شوند تا شرایط مخصوص از نظر آب‌وهوا، دما، رطوبت و غیره برای کشت گیاهان موردنظر به‌خوبی تأمین شود. ساختمان انواع سازه گلخانه از چندین قطعه در کنار هم تشکیل شده است. برخی این اجزا شامل موارد زیر می شود:
- ستون اصلی
ستون اصلی سازه بیشترین فشار وارد شده بر روی سازه را تحمل می‌کند به همین دلیل اصلی‌ترین بخش ساختمان محسوب می‌شود. البته ستون‌های دیگر هم در پیرامون سازه وجود دارد.
- سرستون‌ها
سرستون‌ها در واقع اتصال قدرتمند میان کمان و ستون اصلی را برعهده دارند و معمولاً از جنس گالوانیزه به‌صورت یک‌طرفه و دوطرفه ساخته می‌شوند.
- کمان
کمان همان لوله‌های گالوانیزه هستند که با فاصله 2.5 متری از یکدیگر بر روی سرستون‌ها نصب می‌شوند و به عنوان پوشش نهایی بر روی کمان‌ها قرار می‌گیرند.
- ناودان
گاتر یا ناودان سازه گلخانه‌ای قطعه‌ای است که در سقف سازه جای می‌گیرد و آب باران را به پایین هدایت می‌کند به این ترتیب از سنگینی پوشش سازه جلوگیری می‌شود.
- بادبند
این قطعه به نام لرزه‌گیر هم شناخته می‌شود و معمولاً از جنس گالوانیزه با قطر 24 میلی‌متر است. بادبندها به‌صورت ضربدری بر روی ستون‌های اصلی در ابتدا و انتهای سازه کار گذاشته می‌شوند و استحکام سازه را در برابر زمین‌لرزه، بادهای تند و غیره تقویت می‌کنند.
- بست و اتصالات
این بخش از سازه حاوی انواع پیچ‌ومهره، بست و اتصالات و واشرها در طیف و تنوع بسیار گسترده‌ای هستند و قطعات مختلف سازه را به یکدیگر متصل می‌کنند.
معمولاً ساختمان سازه‌ها از نظر هندسی در چهار حالت مختلف طراحی می‌شوند:
- یک‌طرفه
- گلخانه‌های نیمه دوطرفه
- گلخانه‌های دوطرفه
- گلخانه‌های کمانی
طراحی سازه‌های گلخانه‌ای با هدف دستیابی به بالاترین میزان بهره‌وری محصولات و صرف هزینه‌های بسیار کمتر برای پروش محصول بیشتر است، به همین دلیل سازه گلخانه‌ها بر اساس کاربرد، شکل و ساختمان و نوع پوشش با یکدیگر متفاوت هستند.
انواع سازه گلخانه بر اساس کاربرد
بسیاری از سازه‌های گلخانه‌ای کارایی و کاربرد خاصی دارند و به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- گلخانه آموزشی
این سازه‌ها با هدف آموزش مراحل کشت گیاهان و محصولات کشاورزی به دانشجویان و کارآموزان ایجاد می‌شوند. شرایط و محیط کشت کاملاً استاندارد و مشابه گلخانه تجاری است و در تمامی فصول سال از آن استفاده می‌کنند.
- گلخانه تحقیقاتی
این گلخانه باهدف تحقیقات و پژوهش بر روی کشت بافت، اصلاح ساختار ژنتیکی، تأثیرات عوامل محیطی مانند آب‌وهوا، دما، رطوبت، مطالعه انواع آلودگی‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌ها، آفات و حشرات و کلاً بیماری‌های مربوط به گل‌ها و گیاهان ساخته می‌شوند.
- گلخانه تفریحی
معمولاً این نوع گلخانه‌ها ابعاد کوچک‌تری دارند و برای نگهداری گیاهان زینتی آپارتمانی و گل‌ها به صورت شخصی در باغچه‌ها و منازل بسیار زیبا طراحی شده و به کار می‌روند.
- گلخانه تجاری
تقریباً بزرگ‌ترین و پرکاربردترین نوع گلخانه‌ها هستند و هدف اصلی از ساخت آنها تولید حداکثری انواع محصولات کشاورزی خارج از فصل و با هزینه بسیار اندک است که مزایای زیادی برای کشاورزان و گلخانه‌داران به همراه دارد. از جمله این مزایا می توان به اشتغال‌زایی، افزایش بهره‌وری از منابع کشاورزی مانند کود، آب، بذر و غیره، ریسک پایین سرمایه گذاری، استفاده بهینه از زمین‌های غیر قابل‌کشت و کاهش هزینه‌های تولید اشاره کرد.
تقسیم بندی انواع سازه گلخانه از نظر شکل و ساختمان
- سازه گلخانه‌ای شیشه‌ای با سقف شیروانی
این نوع از سازه‌های گلخانه‌ای به‌صورت سقف شیروانی شیشه‌ای طراحی و ساخته می‌شوند و معمولاً در مناطق پر باد و باران و سردسیر کاربرد دارند؛ زیرا به دلیل وجود سقف شیشه‌ای به‌خوبی نور خورشید را به داخل سازه جذب می‌کنند. به طور کلی وزن این نوع سازه گلخانه‌ای زیاد است و بالطبع هزینه آن هم زیاد می‌شود.
- سقف قوسی
یکی از مقرون به صرفه‌ترین نوع سازه‌ها گلخانه‌های سقف قوسی هستند که مساحت زیادی دارند و با شرایط آب‌وهوایی مناطق مختلف تقریباً سازگار هستند. سقف این سازه‌ها غالباً از پوشش‌های پلی‌اتیلنی ساخته می‌شوند به همین دلیل کم‌هزینه و اقتصادی هستند. طراحی سازه به این صورت است که قوس‌های سقف مستقیماً بر روی ستون‌های عمودی سوار می‌شوند و برای اینکه آب باران و برف بر روی سقف‌ها جا نماند به شکل گنبدی ساخته می‌شوند و هیچ پنجره‌ای هم ندارند.
- تونلی
همان‌طور که از نام آن پیداست شکل و ظاهر این سازه به صورت دالانه‌های باریک است؛ لذا گرمایش و سرمایش و همچنین تهویه هوا به سرعت انجام می‌شود. سازه گلخانه‌ای تونلی شکلی کاملاً گنبدی دارد و بر روی ستون‌های عمودی نصب نمی‌شود و از سقف تا زمین یک قوس کامل را در بر می‌گیرد.
- سازه گلخانه‌ای اسپانیایی
در بسیاری از مناطق با آب‌وهوا و اقلیم‌های مختلف سازه گلخانه‌ای اسپانیایی زیاد به چشم می‌خورد؛ زیرا بسیار محکم و مقاوم هستند. طرح کمان این سازه در دو مدل ساخته می‌شود:
- مدل گاتیک: در این سازه‌ها دونیم کمان در رأس یا تاج سقف به وسیله بست و اتصالات به یکدیگر متصل می‌شوند.
- مدل دایره‌ای: در این نوع سازه‌ها دو کمان نیم‌دایره‌ای کل سقف را تشکیل می‌دهند و سپس پوشش اصلی بر روی آنها بدون استفاده از سیم‌کشی کاور می‌شود.
- سازه گلخانه‌ای ایرانی
این نوع سازه‌ها به نام طرح فائو شناخته می‌شوند و در ساختمان سازه فقط از اتصالات و پیچ‌ومهره استفاده می‌شود و اصلاً جوشکاری ندارد و برای مناطقی مناسب است که دمای هوا به طور ناگهانی تغییر می‌کند. انواع سازه گلخانه‌ای ایرانی عبارت‌اند از:
- سازه گلخانه‌ای تیپ A
- سازه گلخانه‌ای تیپ B1
- سازه گلخانه‌ای تیپ B2
- سازه گلخانه‌ای تیپ C
شکل ظاهری سازه تیپ A,B به گونه ای است که کمان‌هایی به صورت دایره‌ای به وسیله اتصالات نصب می‌شوند، درحالی‌که در سازه فائو تیپ C اتصالات کمانی هم دایره‌ای و هم به‌صورت گاتیک است و نسبت به دو نوع دیگر بسیار مستحکم و مقاوم تر است.